چرا گیاه آبی در طبیعت زیاد کم یافت می‌بشود؟_مستطیل زرد

اگر یک رنگ وجود داشته باشد که تقریباً به‌طور کامل با طبیعت ربط دارد، رنگ سبز است. سبز به مقدار دیدنی در قلمرو‌ی گیاهان به چشم می‌خورد. هنگامی اغاز به فکر کردن در رابطه میوه‌ها و گل‌ها می‌کنیم، رنگ‌های بیشتری در کنار سبز قرار می‌گیرند؛ اما یک استثنا وجود دارد: گل‌های آبی انگار تقریبا هیچ‌کجا یافت نمی‌شوند.

یقیناً این‌طور نیست که رنگ آبی بین گیاهان وجود نداشته باشد. چندین گونه‌ی رایج باغی همانند گل ادریسی، گل گندم و گل شویدی در انواع آبی واقعی وجود دارند و گیاهان کمیاب خیره‌کننده‌ای نیز همانند گیاه پویا آبی یا برج یاقوت کبود (Puya alpestris) با رنگ زیبای آبی لاجوردی وجود دارند. برخی از گونه‌های زول (Eryngium) حتی دارای ساقه‌های آبی نئونی می باشند.

بااین‌حال، به‌صورت کلی آبی با وجود آنکه رنگ محبوب انسان‌ها است، در قلمرو گیاهان و حیوانات به‌ندرت یافت می‌بشود. علت این قضیه چیست؟

با این حال، هنگامی سخن بگویید از گل‌ها می‌بشود، رنگ آبی امکان پذیر سودمند باشد و به گیاهان پشتیبانی کند تا در یک دشت شلوغ از گل‌های رنگ زرد و قرمز، گرده‌افشان‌ها را جذب کنند. مطالعه‌ای که اخیراً به این نوشته پرداخته است، مشخص می کند که گل‌های آبی ربط نزدیکی با زنبورها، حشره‌ی گرده‌افشان، دارند.

دکتر آدریان دایر، دانشیار در مؤسسه سلطنتی فناوری ملبورن و نویسنده مطالعه در کانورسیشن می‌نویسد: «زنبورها گیرنده‌های نوری دارند که به طول موج‌های فرابنفش، آبی و سبز حساس می باشند و این چنین رنگ‌های «آبی‌فام» را ترجیح خواهند داد. دایر اضافه کرد که علت ترجیح زنبورها به گل‌های آبی تا این مدت اشکار نشده است. با‌این‌حال داده‌های تحقیق به وضوح مشخص می کند که گل‌هایی که برای گرده‌افشانی به زنبورها و حشرات نیاز دارند، زیاد تر دارای رنگدانه‌های آبی برای جذب حشرات می باشند؛ چون زنبورها رنگ‌های مایل به آبی را ترجیح خواهند داد. در روبه رو، گل‌هایی که برای گرده‌افشانی به حشرات متکی نیستند، رنگدانه‌های آبی تشکیل نمی‌کنند.

اما با‌ وجود آنکه گل‌های آبی می‌توانند برای برخی گیاهان در رقابت برای جلب‌دقت زنبورها سودمند باشند، ساخت رنگدانه‌ی آبی کار آسانی نیست. قرن‌ها پیش، وقتی که انسان‌ها نیز تلاش کردند ساخت رنگ‌های آبی را اغاز کنند، به این نوشته پی بردند.

انسان برای ساخت رنگ آبی به علت کمیاب‌بودنش در طبیعت ناچار شد تلاش کند و خودش رنگ را بسازد. قدیمی‌ترین رنگدانه مصنوعی شناخته‌شده‌ی جهان، آبی مصری است، اما هزاران سال قبل از آن هنرِ بشری به شدت در سایه‌های قرمز و قهوه‌ای رنگ‌آمیزی شده می بود.

رنگدانه‌های آبی تازه امروزه نیز زیاد مورد قیمت می باشند؛ چون تشکیل یا یافتن ترکیبات آبی پایدار چه در طبیعت و چه در تحقیقات علمی دشوار است. در سال ۲۰۰۹، تیمی در دانشگاه ایالتی اورگان، رنگدانه‌ی آبی ایتریم ایندیم منگنز (YInMn blue) را به‌صورت اتفاقی تشکیل کرد. کشف رنگدانه آبی تازه، دستاوردی دیدنی محسوب می‌شد، چون آبی رنگی مورد تقاضا برای کاربردهای گوناگون همانند هنر، طراحی و فناوری است، اما تشکیل آن با نتایج پایدار به‌سختی انجام می‌بشود.

رنگدانه‌هایی که عامل رنگ آبی تعداد بسیاری از گل‌های کمیاب می باشند، آنتوسیانین‌ها نام دارند. بیشتر از ۶۰۰ مورد آنتوسیانین شناسایی شده است که در شش گروه طبقه‌بندی خواهد شد. وجود رنگدانه‌ای خاص از آنتوسیانین‌ها در گیاه تنها یکی از عوامل تعیین‌کننده‌ی رنگ گیاه است. آنتوسیانین‌ها این چنین امکان پذیر دستخوش تغییرات شوند، با فلزات یا رنگدانه‌های دیگر برهم‌کنش داشته باشند و حتی تحت‌تاثییر پی‌اچ (pH) محیط اطراف قرار بگیرند و مجموعه‌ای از رنگ‌ها را تشکیل کنند.

دایر و تیمش در مقاله‌ی خود نوشتند: «در حالی که انسان‌ها رنگ آبی را به گفتن رنگی که کمتر در طبیعت تکامل ‌یافته می‌دانند، برای فهمیدن سیگنال‌دهی، منفعت گیری از مدل‌هایی از ناظران بیولوژیکی مرتبط الزامی است». به‌عبارت‌دیگر، واقعاً مهم نیست که ما چه می‌بینیم، مهم است که زنبورها چه می‌بینند.

محققان نتیجه گرفتند: «گل‌های آبی با طول موج مختصر منعکس‌کننده در طبیعت، با در‌نظر‌گرفتن بینایی رنگ و ترجیحات زنبورها، در طبیعت زیاد زیاد می باشند.» تعداد گل‌های آبی زیاد تر از آن چیزی است که فکر می‌کنید؛ فقط چشم انسانی ما نمی‌تواند آن‌ها را تشخیص دهد. خوشبختانه برای گیاهان، بینایی زنبورها مهم است و نه نحوه‌ی پردازش چشم و مغز انسان از محیط.