سلامتی

طرحواره درمانی به زبان ساده + تست و بازدید تکنیک‌های آن_مستطیل زرد


نوشته و ویرایش شده توسط مجله ی مستطیل زرد

طرحواره درمانی نوعی درمان روانشناختی نوین است که برای ترمیم و اصلاح طرحواره‌های ناسازگار به کار می‌رود. این درمان برای اولین بار در سال ۱۹۹۰، توسط یک روانشناس آمریکایی به نام جِفری یانگ معارفه شد و گسترش یافت.

مقصد کلی این درمان بهبود کیفیت زندگی افراد و روابط اجتماعی آنهاست. برای توضیح کامل‌تر، این نوشته از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بازدید مطرح واره درمانی، انواع طرحواره و بازدید تکنیک‌های درمانی تعلق می‌دهیم.

اگر سوالی داشتید، می‌توانید در انتهای نوشته و در قسمت نظرات نقل کنید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر جواب دهد. 

طرحواره درمانی چیست؟

طرحواره درمانی، یکی از درمان‌های نوین و تاثیرگذار روان‌شناختی است که روی درمان طرحواره‌های ناسازگار تمرکز دارد. در گفتن دیگر، این درمان به افراد پشتیبانی می‌کند تا الگوهای ناسازگار دوران کودکی خود را بشناسند و تحول دهند. برای فهمیدن بهتر این درمان، بهتر است با مفهوم طرحواره نیز آشنا شویم:

طرحواره‌ها، الگوها و چارچوب‌های فکری و رفتاری می باشند که از کودکی، در بستر خانواده و محیط اجتماعی در ذهن افراد شکل می‌گیرند. سپس افراد با این الگوها بزرگ شده و بر پایه آنها روابط شخصی و اجتماعی خود را شکل خواهند داد. درنتیجه، هر فرد مطابق با طرحواره‌های سالم و ناسالم خود حرکت می‌کند.

با استناد به مقاله‌ای منتشرشده در وبسایت medicalnewstoday،

مقصد از طرحواره درمانی، این است که طرحواره‌های سالم جانشین طرحواره‌های ناسالم شوند تا با گذشت زمان، آشفتگی روانی فرد افت یابد. 

این چنین این درمان جهت می‌بشود که فرد بتواند روابط اجتماعی و شخصی خود را با مطمعن به نفس و عزت نفس بیشتری مدیریت کند. 

طرحواره درمانی، نوعی درمان برای ترمیم الگو‌های ناسازگار و رسیدن به رشد شناختی
سپس از پایان طرحواره درمانی، سلامت روانی فرد افزایش می‌یابد.

انواع طرحواره 

طرحواره‌ها در ۵ حوزه و ۱۸ مورد دسته‌بندی خواهد شد:

  • حوزه اول؛ طرد و بریدگی  
  • حوزه دوم؛ خودمختاری و کارکرد صدمه‌دیده
  • حوزه سوم؛ نزدیک به، مرز‌ها و محدودیت‌های صدمه‌دیده 
  • حوزه چهارم؛ جهت‌گیری بر مبنای دیگران
  • حوزه پنجم؛ گوش به زنگی مفرط ـ بازداری 

در ادامه نکات مهم مربوط به هرکدام را بازدید می کنیم.

طرد و بریدگی 

این حوزه طبق معمولً در خانواده‌هایی وجود دارد که والدین، حرکت درستی با فرزندان خود نداشته‌اند. در این خانواده‌ها، نیازهای عاطفی فرزندان از سمت والدین تامین نشده و به مرور زمان، ۵ نوع طرحواره شکل می‌گیرد:

  • رهاشدگی ـ بی‌ثباتی؛ حس افتمحبت و افتپشتیبانی در فرزندان
  • بی‌اعتمادی ـ بدرفتاری
  • محرومیت اضطراب؛ محرومیت فرزندان از دوست‌ داشته‌شدن، حمایتو همدلی 
  • نقص ـ شرم؛ فکر ناکافی بودن از سمت دیگران، حس و بی‌ارزشی و بی‌عرضگی
  • انزوای اجتماعی ـ بیگانگی 

مسئله! والدین افرادی با طرحواره طرد و بریدگی،  احساسات عاطفی خود را به فرزندان خود ابراز نکرده‌اند.

خودمختاری و کارکرد صدمه‌دیده

این نوع از طرحواره در نتیجه نادیده‌ گرفته‌شدن مطمعن به نفس فرزندان و مراقبت‌های افراطی والدین شکل می‌گیرد. این حوزه دارای ۴ طرحواره است:

  • وابستگی ـ بی‌کفایتی؛ فرد معتقد است که نمی‌تواند امور روزمره خود را بدون پشتیبانی دیگران انجام دهد. 
  • آسیب پذیری نسبت به زیان یا بیماری؛ فرد به شکلی افراطی از ابراز حوادت ناگوار و ابتلا به بیماری‌های لاعلاج می‌ترسد. 
  • خودتحول نیافته ـ دچار؛ فرد فکر می‌کند هویت جداگانه‌ای ندارد و هویت او با افراد مهم‌ زندگی‌اش معنادار است. 
  • شکست؛ فرد خود را محکوم به ناکامی در زمان حال و آینده می‌داند. 

مسئله! در این موقعیت، فرد با این که به کشف دنیای خود و محیط اطرافش علاقمند است، اما والدین و طرحواره‌ها به او اجازه نمی‌دهند که جدا گانه باشد.

بررسی انواع طرحواره‌ها در حوزه خودمختاری و عملکرد آسیب‌دیده
این وابستگی در کودکی ناخودآگاه است؛ اما به مرور به قسمت مهمی از شخصیت فرد تبدیل می‌بشود.

نزدیک به، مرز‌ها و محدودیت‌های صدمه‌دیده

افرادی که طرحواره‌های این حوزه را دارند، نمی توانند در روابط بین فردی خود حد و مرز‌های مناسبی اشکار کنند. در کنترل رفتارهای تکانشی خود و مراعات قوانین اجتماعی نیز دچار مشکل می باشند. طرحواره‌های این حوزه عبارت هستند از:

  • استحقاق ـ بزرگ‌منشی؛ فرد دچار حس خود‌بزرگ‌بینی بوده و به اصول روابط متقابل متعهد نیست. 
  • خویشتن‌داری و خود‌انظباتی ناکافی؛ فرد مسئولیت‌پذیر نیست و هیچ زمان به خودش سخت نمی‌گیرد. 

این طرحواره‌ها، به گمان زیادً در ابتلای فرد به برخی از بیماری‌های روانی نیز تاثییر دارند. 

جهت‌گیری بر مبنای دیگران

افرادی که با طرحواره‌های این حوزه دچار می باشند، امورات زندگی خود را بر مبنای احساسات و عکس العمل‌های دیگران برنامه‌ریزی می‌کنند. این چنین برای دریافت تائید و دقت از دیگران، به راحتی خواسته‌های خود را قربانی می‌کنند. این حوزه دارای ۳ طرحواره است:

  • اطاعت
  • ایثار
  • پذیرفتن‌جویی ـ جلب دقت

در این طرحواره‌ها، فرد با تائید‌ و نظرات مثبت دیگران نسبت به خود آرام می‌گیرد. 

حوزه جهت گیری بر مبنای دیگران با طرحواره تایید طلبی و پذیرش جویی

گوش به زنگی مفرط و بازداری

افراد راه اندازی‌دهنده این حوزه، به علت این که سالها تحت سلطه قوانین سختگیرانه محیطی بوده‌اند، خواسته‌های خود را سرکوب می‌کنند. یعنی، زیاد تر از این که به فکر از بین بردن خواسته‌ها و نیاز‌های خود باشند، به برآورده کردن انتظارات دیگران متمرکز‌اند. این حوزه دارای ۴ طرحواره است:

  • منفی‌گرایی ـ بدبینی؛ نادیده گرفتن جنبه‌های مثبت زندگی و تمرکز بر نکات منفی
  • بازداری اضطراب؛ ابراز نکردن احساسات خود به علت هراس از طرد شدن
  • معیارهای سرسختانه ـ عیب‌جویی افراطی؛ ترسیم اهداف دست نیافتنی برای جلوگیری از انتقاد دیگران
  • تنبیه؛ میل به تنبیه دیگران در صورت مخالفت با آنها

در حالت کلی، افرادی که با این طرحواره‌ها دچار می باشند، با خود و دیگران حس همدلی ندارند.

تاثییر طرحواره‌ها بر زندگی

طرحواره‌ها مسیر فکری افراد را تعیین کرده و به حرکت‌های آنها جهت خواهند داد. اگر طرحواره‌ها مثبت باشند، کارکرد فرد در زندگی شخصی و اجتماعی خود سالم‌تر است. درصورتی که طرحواره‌ها منفی باشند، فرد با مشکلات عمیقی از جمله اختلال‌های شخصیتی، حس ناکافی بودن و شرم روبه رو خواهد شد.

در حالت کلی، کلمه «طرحواره» به نکات ناسازگار و منفی افراد اشاره دارد که نیازمند ترمیم و درمان است. انواع طرحواره‌ها در علم روان‌شناسی بازدید و تببین خواهد شد. برای آشنایی زیاد تر با این حیطه، نظر می‌کنیم نوشته تخصص روان‌شناسی چیست را مطالعه کنید.

تست‌های تشخیص طرحواره 

تست‌های تشخیص طرحواره، ابعاد گوناگون طرحواره‌ها را برسی کرده و روال درمان را اشکار می‌کنند. شمار این تست‌ها زیاد است؛ به گفتن مثال، تست طرحواره یانگ (YSQ) را بازدید می‌کنیم.

تست طرحواره یانگ، یکی از پرسشنامه‌های استاندارد و معتبر برای شناسایی طرحواره‌های ناسازگار اولیه به حساب می اید؛ این پرسشنامه توسط جفری یانگ، در دو شکل فرم مختصر و فرم بلند طراحی شده است.
مسئله! انجام این تست‌ها کاری تخصصی است و فقط درمانگر می‌تواند آنها را اجرا و تفسیر کند.

انجام تست‌های تشخیصی طرحواره به منظور شناسایی طرحواره‌های ناسازگار
صفحه نخست سوالات تست طرحواره یانگ (فرم بلند)

تکنیک‌های طرحواره درمانی 

این تکنیک‌ها، در واقع ابزارهایی تخصصی می باشند که طرحواره درمانگر با پشتیبانی آنها الگو‌‌های فکری و رفتاری ناسالم را شناسایی می‌کند؛ سپس در طول جلسات درمانی به پشتیبانی مراجع آنها را اصلاح یا بازسازی می‌کند. درادامه، چند مورد از تکنیک‌ها را بازدید می‌کنیم: 

تکنیک کار با صندلی 

در این تکنیک، دو صندلی خالی داریم که جنبه‌های مختلفی از فرد را نشان خواهند داد. برای مثال، صندلی اول نشان‌دهنده دوران کودکی مراجع است و صندلی دیگر نشان‌دهنده پدر یا مادری که او را تنبیه می‌کنند. درطول جلسه، فرد با پشتیبانی طرحواره درمانگر با این صندلی‌ها با سخن بگویید می‌کند تا صدمه‌های دوره کودکی خود را به درستی فهمیدن کند. 

انجام تکنیک صندلی خالی برای درمان طرحواره‌های ناسازگار
اجرای این تکنیک‌ها در مراکز مشاوره و با وجود طرحواره درمانگر مجاز است.

تکنیک تصویرسازی هدایت‌شده و توانایی مجدد

در این تکنیک، مراجع با مرور ازمایش ها قبل، شوق‌های منفی مرتبط با طرحواره‌های ناسازگار خود را مجدداً توانایی کرده و به شکل سالم‌تری با آنها روبه رو می‌بشود. 

تکنیک رویارویی یا روبه رو همدلانه

یکی از با اهمیت ترین تکنیک‌های طرحواره‌ درمانی بوده و طرحواره درمانگر، وطیفه‌ای زیاد حساس زمان اجرای آن برعهده دارد. در این تکنیک، مراجع به شکلی همدلانه با الگو‌های منفی خود روبه رو شده و حرکت‌های مخرب و ناسازگار خود را می‌شناسد. 

تکنیک بازوالدینی محدود

مقصد از این تکنیک، بازدید نیاز‌های برآورده‌نشده فرد در دوران کودکی است؛ اما در حالتی محدود و در چارچوب قوانین درمانی انجام می‌بشود. در این تکنیک، درمانگر نقش یک والد سالم را بازی می‌کند و تلاش دارد که با تشکیل فضایی امن، به تعداد محدودی از نیاز‌های دوران کودکی مراجع جواب دهد. 

انجام تکنیک بازوالدینی محدود برای ترمیم آسیب‌های واردشده توسط والدین در دوران کودکی
در این تکنیک، مراجع و درمانگر با چالش‌های بسیاری مواجه خواهد شد.

مقصد از تکنیک‌های طرحواره درمانی چیست؟ آیا اثری هم دارند؟

مقصد مهم منفعت گیری از این تکنیک‌ها، تشکیل تحول آگاهانه در الگو‌های رفتاری ناسالم است، تا فرد بتواند به شکلی تخصصی علمی، حرکت‌های سالم را جانشین رفتارهای مخرب کرده و کیفیت زندگی خود را افزایش دهد. 

طرحواره درمانی چطور بر زندگی ما تاثییر می‌گذارد؟

طرحواره درمانی جهت می‌بشود که فرد به فهمیدن درست‌تری از روابط و دنیای اطراف خود برسد. در بازدید جزئی‌تر، درمان طرحواره‌ها نتایج زیر را به همراه دارد:

  • افزایش توانایی فرد در مدیریت روابط بین فردی 
  • افت اضطراب و استرس
  • بهبود علائم در برخی از اختلال‌های شخصیتی
  • بهبود علائم افسردگی
  • افزایش عزت نفس
  • حل تعارض‌های درونی
  • تشکیل ارامش و پایداری در تغییرات مثبت

در وضعیتکلی، این درمان با بهبود بهداشت روانی، کیفیت زندگی افراد را افزایش می‌دهد. 

کاهش اضطراب و استرس و افزایش بهداشت روانی با طرحواره درمانی

]’چطور می‌توان با طرحواره‌ها مقابله کرد؟

مقابله با طرحواره‌ها، به معنی چگونگی کنار آمدن فرد با طرحواره‌های خودش است. در حالت کلی، سه روش برای جواب و مقابله با طرحواره‌ها وجود دارد که در جدول زیر آورده‌ایم:

روش مقابله توضیح کلی
تسلیم کنترل کامل زندگی فرد به دست طرحواره‌های اوست.
اجتناب  فرد از روبه رو با موقعیت‌های محرک طرحواره دوری می‌کند. 
جبران فرد به شکلی افراطی از طرحواره‌های خود فرار می‌کند. 

در طرحواره درمانی، فرد یاد می‌گیرد که به جای منفعت گیری از این مکانیزم‌ها، با راه حلهای درمانی سالم مشکلات خود را حل کند.

فرآیند اثرگذاری طرحواره درمانی چه مقدار طول می‌کشد؟

روال طرحواره درمانی به عواملی همانند نوع اختلال، شدت مشکلات فرد و نوع طرحواره‌ها بستگی دارد؛ اما در حالت کلی، نوعی درمان طویل زمان بوده و امکان پذیر از چندین ماه تا ۱ الی ۲ سال طول بکشد. یقیناً در رابطه همه مراجعان این چنین نیست. چون زمان‌زمان دقیق جلسات درمان، به همکاری بیمار با درمانگر  هم بستگی دارد.  

تعیین تعداد جلسات طرحواره درمانی براساس نوع بیماری و میزان همکاری مراجع
طرحواره درمانگر می‌تواند سپس از برسی اولیه تعداد جلسه‌ها را تخمین زده و با مراجع درمیان بگذارد.

طرحواره‌ درمانی برای چه افرادی مناسب است؟

طرحواره درمانی، برای افرادی مناسب است که الگو‌های فکری و رفتاری ناسازگارانه‌ای از دوران کودکی خود دارند. به‌طوری که زندگی جاری آنها تحت تاثییر مستقیم این الگوها قرار گرفته است. در حالت کلی، درمان طرحواره‌ها برای گروه‌های زیر نتیجه‌قسمت است:

  • افراد مبتلا به اختلال‌های شخصیتی مرزی، وابسته و اجتنابی
  • افراد مبتلا به افسردگی و اضطراب
  • افراد دارای الگو‌های ارتباطی ناسالم، هراس از طرد شدن یا وابستگی بیشتر از اندازه
  • افراد دارای مشکلات عاطفی پایدار، ناتوانی در کنترل هیجانات منفی
  • افراد دارای حس شرم، نقص و ناامیدی
  • افراد دارای تروما و صدمه در دوران کودکی

درمان طرحواره‌ها به افراد پشتیبانی می‌کند تا ریشه‌های مشکلات خود را فهمیدن کرده و باور‌های ناسازگار خود را شناسایی کنند. سپس در طول جلسات درمان، باور‌های سازگارانه را جانشین کنند. 

برای درمان طرحواره‌ها باید به چه دکتری مراجعه کرد؟

برای طرحواره درمانی، باید به دکتر روانشناس یا مشاوری مراجعه کنید که طرحواره درمانگر باشد. از آنجایی که درمان‌های روان‌شناختی ابعاد گسترده‌ای دارند، روانشناسان و مشاوران حوزه‌های گوناگون درمانی را برای خود انتخاب می‌کنند که مطرح واره درمانی یکی از آنهاست. این متخصصین، ابتدا با انجام مصاحبه بالینی و دریافت شرح حال از شما،‌ انواع طرحواره‌ها را شناسایی کرده و سپس درمان را اغاز می‌کنند. 

برای آشنایی زیاد تر با این درمان و دریافت نوبت از بهترین روانشناسان و مشاوران در سراسر ایران، به سامانه نوبت‌دهی آنلاین دکتردکتر مراجعه کنید. 

منبع های:

mentalhealth.com

ipractice.com

positivepsychology.com

سوالات متداول طرحواره درمانی

طرحواره درمانی چیست؟

نوعی درمان روانشناختی است که الگو‌های ناسازگار فکری و رفتاری را درمان می‌کند.

طرحواره درمانگر کیست؟

دکتر روانشناس یا مشاوری است که روان‌درمانی را بر مبنای درمان طرحواره‌ها انجام می‌دهد.

درمان شناختی رفتاری بهتر است یا طرحواره‌ درمانی؟

بستگی به انتخاب مراجع و مشکل او دارد. هرکدام از درمان‌ها کاربردی و سودمند می باشند.

آیا طرحواره‌درمانی معتبر است؟

بله؛ بیشتر از ۳ دهه است که این درمان درسراسر جهان انجام می‌بشود.

چطور می‌توانیم به طرحواره درمانگر مراجعه کنیم؟

با مراجعه به مراکز روانشناختی و مشاوره می‌توانید با طرحواره درمانگران آشنا شوید.

آیا این درمان برای همه موثر است؟

بله؛ یقیناً به مقدار ضمانت مراجع هم بستگی دارد.

آیا روال این درمان سخت است؟

بله؛ ولی درمانی تاثیرگذار و مورد قیمت است.

آیا خودمان می‌توانیم تکنیک‌های درمان طرحواره‌ها را اجرا کنیم؟

تقریبا خیر؛ وجود طرحواره درمانگر الزامی است.

آیا می‌توان همه طرحواره‌ها را تحول داد؟

بله؛ ولی برخی از آنها زمان‌بر می باشند.

آیا طرحواره‌ها در بزرگسالی تحول می‌کنند؟

خیر؛ مگر این که فرد به جستوجو درمان آنها باشد.

برچسب‌ها:

محتوای این مقاله فقط برای افزایش اطلاعات عمومی شما است و به منزله تجویز پزشکی نیست.

اشتراک گذاری

دسته بندی مطالب

مقالات کسب وکار

مقالات تکنولوژی

مقالات آموزشی

سلامت و تندرستی

نوشته های مشابه

دکمه بازگشت به بالا