چرا قله اورست هر سال بلندتر می‌بشود؟_مستطیل زرد

چطور قله‌ی اورست با اختلاف بیشتر از ۲۰۰ متر از دو قله‌ی بلند بعدی، به بلندترین کوه جهان تبدیل شد؟ زمین‌شناسان می‌گویند این کوه بخشی از ارتفاع اضافی خود را مدیون دو رودخانه‌ی باستانی است که از هیمالیا می‌گذشتند و سال‌ها پیش با هم ادغام شدند. فرسایش حاصل از رود تازه آن‌قدر سنگ و خاک را شست که اورست تا ۵۰ متر زیاد تر به سمت بالا حرکت کرد.

مت فاکس، زمین‌شناس در کالج دانشگاهی لندن و از نویسندگان مقاله‌ای تازه که معمای ارتفاع اورست را بازدید کرده است، می‌گوید پوسته‌ی بیرونی زمین با صعود تدریجی به حذف جرم جواب می‌دهد و همین قضیه، علتافزایش ارتفاع اورست شده است.

رودخانه‌ها عامل فرسایش می باشند، اما اثراتی که بر زمین دارند امکان پذیر غیرمنتظره باشد. نزدیک به ۸۹هزار سال پیش، رودخانه‌ای قوی در ترکیب با رودی دیگر، قوت فرسایش بیشتری اشکار کرد. این ادغام به شسته‌شدن تکه‌های بیشتری از زمین‌های هیمالیا منجر شد و وزن عظیمی از پوسته، لایه‌ای از زمین را که روی آن زندگی می‌کنیم، جدا کرد.

اختلاف ارتفاع زیاد بین اورست و کوه‌های دیگر را می‌توان تا حدی با نیروی بالابرنده‌ی ناشی از سختی زیر پوسته‌ی زمین گفت. سختی زیرزمینی بعد از فرسایش مقدار بسیاری سنگ و خاک رودخانه که اتفاق‌ای زمین‌شناسی به نام برگشت یا عکس العمل ایزواستاتیک است، اغاز شد. برگشت وقتی اتفاق می‌افتد که بخشی از پوسته‌ی زمین که جرم خود را از دست می‌دهد، به علت سختی شدید گوشته‌ی مایع زیرش، خم و به سمت بالا شناور می‌بشود. سختی رو‌به‌بالا، بعد از از‌دست‌دادن جرم پوسته، زیاد تر از نیروی گرانش رو‌به‌پایین است.

برگشت ایزواستاتیک فرآیندی تدریجی است و تنها چند میلی‌متر در سال حرکت می‌کند، اما می‌تواند در طول زمان به طور قابل‌توجهی بر سطح زمین تأثیر بگذارد.

جین‌ژن دای، زمین‌شناس دانشگاه علوم زمین چین پکن و نویسنده‌ی مقاله، می‌گوید: «اگرچه کوه‌ها امکان پذیر از نظر زندگی انسانی ثابت به نظر برسند، در واقع دائماً در حرکت می باشند.» بااینکه مقاله تنها می‌تواند بخشی از ارتفاع اضافی اورست را توضیح دهد، دانشمندان آن را گامی در جهت محاسبه‌ی چگونگی رشد این کوه به ارتفاع جاری‌اش می‌دانند.

شکل‌گیری قله‌ی اورست نزدیک به ۴۵ میلیون سال پیش با برخورد صفحه‌ی تکتونیکی هند با صفحه‌ی اوراسیا اغاز شد. این برخورد علتشد تا بخشی از پوسته‌ی زمین در مقیاسی عظیم خم بشود و چین بخورد و هیمالیا را به وجود آورد.

اگرچه پوسته‌ی زمین جامد به نظر می‌رسد، این‌طور نیست. هنگامی چیزی عظیم، همانند یک صفحه‌ی یخ یا رشته‌کوه، پوسته را سنگین می‌کند، به سمت پایین خم می‌بشود؛ اما گوشته‌ی زیر شناور است و پوسته‌ی آویزان را به سمت بالا سوق می‌دهد.

هنگامی که پوسته نه بالا می‌آید و نه فرو می‌رود، در اعتدال ایزواستاتیک است و اورست باید در آن حالت باشد. هنگامی که صفحه‌ی تکتونیکی هند به سمت پایین حرکت می‌کند، مواد جدیدی به هیمالیا اضافه می‌کند و علترشد کوه‌ها می‌بشود. در همان زمان، باران، برف و یخچال‌های طبیعی سطح کوه را می‌شویند و سنگ و مواد را از بین می‌برند.

نیروهای افزودن مواد از پایین و فرسایش از بالا باید یکدیگر را خنثی کنند، به این معنی که اورست رشد نکند یا کوچک نشود؛ اما این حقیقت که اورست مدام بلندتر می‌بشود مشخص می کند که چیزی این اعتدال را به هم می‌زند. یکی از دلایل احتمالی، رودخانه‌ی سنگ‌خواری است که زمین اطراف را از موادی که کوه را سنگین می‌کرد، حذف می‌کند و به اورست اجازه می‌دهد بالاتر رود.

در سایه‌ی اورست رودخانه آرون قرار دارد که همانند این قله از رودخانه‌‌های اطراف متمایزتر است. آرون مسیری غیرمعمول را طی می‌کند، ابتدا در امتداد هیمالیای شمالی جریان می‌یابد و سپس به شدت پیچیده و از یال کوه نزدیک اورست می‌گذرد. این مشخص می کند که قسمت‌های بالایی و پایینی رودخانه همیشه به هم متصل نبوده‌اند و اتفاق مهمی علتاتصال شده است.

محققان با همانند‌سازی رودخانه‌های منطقه در همانند‌سازی‌های کامپیوتری، دریافتند که نزدیک به ۸۹هزار سال پیش، شبکه‌ی رودخانه‌ای فرد دیگر کم کم فرسایش یافت و راه خود را به سمت هیمالیا باز کرد تا در نهایت به رودخانه‌ی آرون متصل شد. هنگامی که این دو رودخانه به هم پیوستند، رودخانه‌ی اول جریان آب را از آرون گرفت و به بخشی از شبکه‌ی خود تبدیل کرد.

هیمالیا موفق نشد با قوت فرسایش رود مقابله کند و پوسته‌ای که روی آن قرار داشت توسط دریای شناور گوشته به سمت آسمان رانده شد، قله‌های گوناگون بالا رفت و اورست تا ۵۰ متر ارتفاع اضافی به دست آورد.

بلندترین کوه روی زمین تا این مدت در حال رشد است و هر سال به اندازه‌ی عرض یک رشته‌ی اسپاگتی بلند می‌بشود. ترکیبی از عوامل، از جمله برگشت پوسته، ارتفاع اورست را توضیح می‌دهد. اما به گمان زیاد جهش رشد اورست برای همیشه ادامه نخواهد داشت. اعتدال امکان پذیر به سمت فرد دیگر برگردد و ارتفاع زیاد اورست را افت دهد. هیمالیا همانند همه‌ی رشته کوه‌ها بالا و پایین خواهد رفت.

یافته‌های مطالعه در مجله‌ی نیچر ژئوساینس انتشار شده است.