نقشه‌راه پزشکیان برای آزاد سازی اموال ایران چیست؟_مستطیل زرد

پزشکیان عراق را به گفتن مقصد نخست سفرهای منطقه‌ای‌اش برگزید، انتخابی که گمانه‌زنی‌های تعداد بسیاری را به جستوجو داشت. تعداد بسیاری در باب دستور کار اولین سفر منطقه‌ای رئیس جمهوری ایران گمانه‌زنی‌هایی را نقل کرده و بر این باورند که سفر به عراق می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای اجرای برتری‌های منطقه‌ای دولت چهاردهم.

به نقل از اقتصادنیوز، مسعود پزشکیان، رئیس جمهور تازه ایران قرار است در اولین سفر رسمی‌اش داخل عراق بشود. انتخاب عراق به گفتن مقصد نخست سفرهای منطقه‌ای پزشکیان نشان از آن دارد که بغداد در عرصه سیاست خارجی ایران دارای برتری است. قابل ذکر است که دولت جاری عراق به رهبری محمد شیاع السودانی، نخست وزیر، از زمان سقوط حزب بعث در سال ۲۰۰۳ یکی از نزدیک‌ترین دولت‌های این سرزمین به ایران بوده است.

با این حال شواهد مشخص می کند که از منظر سودانی تحکیم روابط با کشورهای عربی بیشتر از تعامل با ایران در برتری قرار دارد. این موضع گیری می‌تواند احتمالا نشان از آن باشد که سودانی از جانب متحدان سیاسی‌اش که از حامیان ایران می باشند، خیال راحت است. حال سوالی که نقل می‌بشود، این است که با دقت به این پویایی ها، روابط ایران و عراق در دوران ریاست پزشکیان به چه شکل خواهد می بود؟

چرا عراق؟

به نوشته امواج میدیا، اگرچه پزشکیان توسط جناح اصلاح طلب حمایتمی‌بشود، اما به نظر می‌رسد سیاست خارجی‌اش با حسن روحانی، رئیس جمهوری قبل ایران که از حامیان اصلاحات می بود، متفاوت است. دولت روحانی روابط با غرب به اختصاصی اروپا را بر روابط منطقه‌ای به اختصاصی تعامل با کشورهای عربی در برتری قرار داد. در روبه رو، شهید ابراهیم رئیسی تمرکز خود را به سمت کشورهای همسایه تحول داد؛ عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی و این چنین تحکیم روابط با دیگر کشورهای عربی خلیج فارس و اردن و گسترش روابط ایران با عراق در دوران رئیسی کلید خورد. با این همه در همان بازه مانی روابط تهران با غرب پرچالش شد.

حال با انتخاب عراق به گفتن اولین مقصد سفرهای منطقه‌ای پزشکیان به نظر می‌رسد سیاست خارجی رئیس جمهوری تازه تا حدودی ادامه سیاست‌های سلفش باشد. به بیانی دیگر، در میانه تیرگی روابط با غرب و روبه رو با تحریم‌های مداوم، منطقه – و به اختصاصی عراق – برای سیاست خارجی ایران اهمیت راهبردی دارد و به گفتن ابزاری برای نگه داری نفوذ و ارتباطات بین‌المللی لحاظ می‌بشود.

اهداف نخستین ماموریت پزشکیان

عراق در چندین عرصه کلیدی از جمله امنیت و اقتصاد برای ایران به سان دروازه ورود به جهان عرب و دارای اهمیت استراتژیک است. محمدکاظم آل صادق سفیر جمهوری اسلامی ایران در عراق اصرار کرده که «سفر پزشکیان جهت تحکیم روابط دوجانبه خواهد شد و می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای امضای چندین توافق بین دو سرزمین.» فراتر از او گفت و گو‌های کلی در رابطه تحکیم روابط و این چنین همکاری‌های تجاری و اقتصادی، چهار نوشته کلیدی در دستور کار رئیس جمهور تازه ایران قرار دارد.

نخست، پروژه راه‌آهن بصره- شلمچه که از سال ۲۰۰۳ برای ایران در برتری قرار داشته است. با این حال، علیرغم اتحاد بغداد با تهران، اکثر دولت‌های عراق در دو دهه قبل از این پروژه حمایتنکرده اند. در دولت تحت رهبری مصطفی الکاظمی (۲۰۰-۲۲)، این پروژه مورد دقت جدی قرار گرفت و بغداد جواب مثبت داد.

دو سرزمین توافقنامه‌ای امضا کردند و برنامه و جدول وقتی عملی برای اجرای آن تنظیم کردند. با این حال، پیشرفت‌ها در نهایت متوقف شد و اکنون سودانی تلاش دارد این راه نیمه همه را همه کند. انتظار می‌رود پزشکیان در باب این پروژه با سودانی رایزنی‌هایی داشته باشد.

علاوه بر این، ایران به جستوجو دسترسی بهتر به درآمدهای صادراتی خود است. به علت تحریم‌های آمریکا، عراق زمان‌ها است که قادر به پرداخت مستقیم هزینه واردات برق و گاز به ایران نیست.

دولت کاظمی طرحی را برای پرداخت به تهران از طریق راه حلهای جایگزینی که تحریم‌ها را دور می‌زند، تدوین کرد. مطابق گزارش‌ها، تا اواسط سال ۲۰۲۲، عراق بدهی‌های خود را به ایران پرداخت کرده و حتی برای تصفیه ۸۰۰ میلیون یورو از بدهی ایران به ترکمنستان قدم‌هایی برداشته است.

علاوه بر این، عراق نزدیک به ۱.۲ میلیارد یورو از وجوه تهران را که در بانک تجارت عراق نگهداری می‌شد برای خرید کالا برای ایران منفعت گیری کرد. با این حال، این روال در دوران تصدی سودانی متوقف شد و تبدیل افزایش بدهی عراق شد. انتظار می‌رود پزشکیان در این سفر به این نوشته بپردازد و به جستوجو راه حل مطلوب‌تری باشد.

پشت پرده دیدار پزشکیان و سودانی

یکی دیگر از موارد مهم در دستور کار پزشکیان شامل نهایی کردن راه حلی برای نوشته گروه‌های ناموافق کرد مستقر در شمال عراق است. بعد از گفتگوهای طویل در سال‌های ۲۰۲۲-۲۳، ایران و عراق سال قبل به یک توافق امنیتی دوجانبه دست یافتند که خلع سلاح این گروه‌ها و جابجایی آن‌ها در عمق خاک عراق را مورد اصرار قرار می‌دهد. این توافق که توسط بغداد و اربیل حمایتمی‌بشود، اکنون در حال اجراست. پزشکیان به گمان زیادً مایل است مطمعن حاصل کند که خلع سلاح این گروه‌ها به شکلی همه جانبه اجرایی بشود و این گروه‌ها هیچ خطر امنیتی در آینده تشکیل نکنند.

در نهایت، عراق برای ترقی سطح او گفت وگوها بین اعراب و ایران امکان پذیر قدم‌هایی بردارد. بغداد در تسهیل مذاکرات ایران و عربستان سعودی در سال‌های ۲۰۲۱-۲۰۲۲ نقش مهمی ایفا کرد و میزبان پنج دور مذاکرات می بود.

این تعامل به طور قابل توجهی به آتش بس با میانجیگری سازمان ملل در یمن و در نهایت عادی‌سازی روابط ریاض و تهران در سال ۲۰۲۳ با میانجیگری چین پشتیبانی کرد. عراق این چنین با میزبانی سه دور گفتگو در بغداد بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲، عرصه ساز مذاکرات بین ایران و اردن شد. علاوه بر این، برنامه‌هایی برای اغاز میانجیگری بین ایران و مصر داشت که به مرحله تبادل مطلب رسید اما هیچ زمان فضا برای رایزنی‌های حضوری فراهم نشد.

با روی کار آمدن سودانی در اکتبر ۲۰۲۲، تا حدودی به علت ارتباطات شخصی محدود اولیه او با رهبران عرب، فرایند رایزنی‌ها متوقف شد. اما اکنون با تشکیل یک شبکه نیرومندتر در منطقه طی دو سال قبل، این پویایی‌ها اکنون تحول کرده است. یک منبع آگاه در دفتر نخست وزیری عراق که نخواست نامش آشکار بشود، به اموج مدیا او گفت که «سودانی در جریان سفر خود به مصر در اواخر ماه قبل درمورد از سرگیری احتمالی کوششها برای تسهیل مذاکرات با ایران رایزنی داشته است.»

این منبع ادعا کرد که «سودانی از میزبانان مصری خود جواب مثبت دریافت کرده است.» ایران قبلاً با میزبانی از دیپلمات‌های ارشد مصر و اردن در ماه‌های قبل، تمایل خود را برای تعامل نشان داده است. از همین رو حرف های می‌بشود که پزشکیان و سودانی قرار است در این سفر مقدمات مذاکرات ایران با مصر و اردن را نهایی کنند.

بازدید دقیق دستور کار سیاست خارجی سودانی مشخص می کند که روابط با کشورهای عربی، به اختصاصی مصر، اردن، عربستان سعودی و دیگر کشورهای خلیج فارس در برتری قرار دارد. این رویکرد یک تضاد با سلف اوست که بر نگه داری و تحکیم روابط با ایران اصرار داشت. به گفتن مثال، در زمان کاظمی، یک قسمت اختصاصی در دفتر نخست وزیری – با وجود مشاوران اختصاصی – بر مدیریت پروژه‌های استراتژیک با ایران متمرکز می بود. به نظر می‌رسد که این کارگروه فعلا فعالیتی ندارد.

علاوه بر این، راه‌آهن بصره-شلمچه قبلاً به‌گفتن یک حلقه تجاری حیاتی برداشت می‌شد که می‌توانست عراق را در مرکز مسیرهای تجاری جهانی قرار دهد و این سرزمین را از طریق ایران به روسیه و شرق آسیا متصل کند. با این حال، یک منبع آگاه در وزارت حمل و نقل عراق به امواج مدیا او گفت که «دولت سودانی تعریف راه آهنی معمول برای سفر است؛ گزاره‌ای که عملاً پتانسیل اقتصادی و تجاری و این چنین مقصد استراتژیک مهم این چنین پروژه‌ای را به حاشیه می‌برد.»

از نظر واردات گاز طبیعی و برق از ایران، دولت کاظمی قراردادهای خود را با ایران تمدید و گسترش داد – با اراعه یک مطرح نوآورانه برای تسهیل واردات گاز طبیعی از طریق توافق سه جانبه با ترکمنستان، به سه سرزمین اجازه داد تا مبادلات انجام بدهند. عراق گاز را از ترکمنستان خریداری می‌کند تا به شمال ایران بفرستد، در حالی که ایران گاز میدان ها جنوبی خود را به عراق می‌رساند.

این ترتیب با افت هزینه‌های انتقال گاز و دور زدن چالش‌های مرتبط با تحریم ها، برای همه طرف‌ها نوید قسمت است. با این حال، در دو سال قبل پیشرفت مقداری در این عرصه حاصل شده است. در کل، اگرچه سودانی به ایران نزدیک است، سیاست او در روبه رو تهران مبهم و فاقد جهت گیری استراتژیک به نظر می‌رسد.

بر پایه اطلاعات ادعایی امواج مدیا مقام‌های نظامی ایران از سیاست‌های نخست‌وزیر عراق راضی می باشند، اما مقام‌های سیاسی به واسطه ابهام حاکم بر چشم‌انداز استراتژیک‌تر از رویکرد سودانی ناخشنود می باشند و می‌گویند که موضع گیری نخست وزیری عراق می‌تواند منافع طویل مدت ایران در منطقه را تحت تاثییر قرار دهد تنها زمان نشان خواهد داد که آیا دولت پزشکیان موفق خواهد شد برتری‌های سیاست خارجی عراق را تحول دهد یا نه.