همه چیز درمورد بیماری جذام از علت و علائم تا راه‌های تشخیص و درمان آن_مستطیل زرد

بیماری جذام چیست و چرا به وجود می‌آید؟ این بیماری چطور منتقل می‌بشود و آیا می‌توان از ابتلا به آن پیشگیری کرد؟ دراین مقاله به این سوالات جواب خواهیم داد.

به گمان زیاد عکس یا ویدیوهایی از بیماری جذام دیده‌اید، این بیماری عوارض بسیاری دارد و علتهراس و استرس بسیاری در اطرافیان می‌بشود. اما می‌توان این بیماری را درمان کرد، چطور؟ در ادامه به آن جواب خواهیم داد.

بیماری جذام چیست؟

«جذام» یا «لِپرِسی (Leprosy)» که در قبل به آن «خُوره» نیز حرف های می‌شد، نوعی بیماری عفونی است که علتضایعه‌های پوستی حاد و تحول شکل‌دهنده و این چنین صدمه عصبی در دست و پا و نواحی دیگر بدن می‌بشود. این بیماری همچون قبل شیوع اشکار نمی‌کند، اما هم چنان مواردی از آن در کشورهای گوناگون دنیا از جمله ایران مشاهده می‌بشود.

با این حال، جذام که به آن «بیماری هانسون» نیز حرف های می‌بشود، چندان واگیردار نیست. تنها در صورت تماس نزدیک و مکرر با قطرات تنفسی بینی و دهان (خارج‌شده از فرد) مبتلا به جذام امکان انتقال بیماری وجود دارد. کودکان زیاد تر از بزرگسالان به جذام مبتلا خواهد شد. بر پایه گزارش سازمان بهداشت جهانی، اکنون، نزدیک به ۲۰۸ هزار نفر در سراسر جهان به جذام ابتلا دارند که اکثر این افراد در نواحی گوناگون آفریقا و آسیا قرار دارند. 

علائم بیماری جذام

جذام در وهله‌ی اول پوست و اعصاب خارج از مغز و نخاع را دچار می‌کند که به آن «اعصاب محیطی» حرف های می‌بشود. بیماری جذام این چنین امکان پذیر به چشم و بافت نازکِ داخل بینی نیز صدمه رساند. بارزترین علامت بیماری جذام بدشکلی‌ها و ضایعات پوستی، غده‌ها یا برآمدگی‌هایی است که به زمان طویل (چند هفته یا ماه) روی پوست باقیمانده و رفع نمی‌بشود. این ضایعات پوستی دارای رنگ‌پریدگی بوده و حسی ندارند. 

صدمه عصبی می‌تواند به این موارد منجر بشود:

• بی‌حسی در بازو و پا 
• ضعف عضلانی

طبق معمول نزدیک به ۳ تا ۵ سال بعد از تماس با باکتری عامل بیماری جذام، علائم این بیماری آشکار می‌بشود. حتی در برخی موارد برخی افراد تا ۲۰ سال سپس علائم را ابراز نمی‌دهند. به زمان زمان تماس با باکتری و ابراز علائم، اصطلاحا «دوره‌ی نهفتگی یا کمون» حرف های می‌بشود. همین دوره‌ی طویل نهفتگی بیماری جذام امکان تعیین زمان و مکان آلودگی فرد به جذام را برای پزشکان دشوار می‌سازد.  

دلایل ابتلا به بیماری جذام

علت بیماری جذام، نوعی باکتری با رشد کُند به نام «مایکوباکتریوم لپره (Mycobacterium Leprae)» است. به جذام بیماری هانس نیز حرف های می‌بشود که نامگذاری آن از روی دانشمندی به نام گرهارد هانسن انجام گرفته است. هانس در سال ۱۸۷۳ این بیماری را کشف کرد. راه انتقال دقیق بیماری جذام اشکار نیست. اما وقتی که افراد مبتلا به جذام سرفه یا عطسه می‌کنند،‌ امکان پذیر که قطرات تنفسی که حاوی باکتری عامل بیماری می باشند را به سایرین انتقال دهند. این چنین ربط نزدیک با فرد آلوده به جذام نیز برای انتقال بیماری جذام الزامی است. جذام از طریق تماس‌های معمولی با افراد آلوده همچون دست دادن، در بغل گرفتن یا نشستن کنار فرد در اتوبوس یا میز غذا سرایت اشکار نمی‌کند. 

بیماری جذام از طریق مادر به جنین منتقل نمی‌بشود. امکان انتقال بیماری از طریق رابطه‌ی جنسی نیز وجود ندارد. 

انواع بیماری جذام

نوع بیماری جذام با دقت به تعداد و نوع زخم‌های پوستی اشکار می‌بشود. علائم و معالجه بیماری نیز به نوع آن بستگی دارد. انواع جذام عبارت هستند از:

• توبرکولوئید (Tuberculoid): نوع خفیف و کمتر حادی از بیماری جذام است. افراد مبتلا به این نوع فقط یک یا چند ضایعه‌ی پوستی و رنگ‌پریدگی دارند«نوع پسی‌باسیلاری (Paucibacillary Leprosy)». ناحیه‌ی صدمه‌دیده پوست امکان پذیر به علت صدمه عصبی بی‌حس باشد. جذام توبرکولوئید نسبت به دیگر انواع آن کمتر واگیردار است. 
• لپروماتوز (Lepromatous): نوع حادتر بیماری جذام است. این نوع جذام دارای جوش‌ها و ضایعات پوستی گسترده‌تر «نوع مالتی‌باسیلاری (Multibacillary Leprosy)»، بی‌حسی و ضعف عضلانی است. در جذام لپروماتوز امکان پذیر بینی، کلیه و اندام تناسلی در مردان نیز دچار بشود. این نوع جذام از نوع توبرکلویید  واگیردار است.
• جذام مرزی (Borderline): افرادی که به این نوع جذام مبتلا می باشند، علائمی از هر دو نوع توبرکولویید و لپروماتوز را دارند.

این چنین امکان پذیر که پزشکان برای طبقه‌بندی بیماری جذام از این روش ساده منفعت ببرند: 

• پسی‌باسیلاری تک ضایعه (Single lesion paucibacillary ): یک ضایعه
• پسی‌باسیلاری (Paucibacillary ): دو تا پنج ضایعه
• مالتی‌باسیلاری (Multibacillary): شش یا ضایعات زیاد تر

تشخیص بیماری جذام

چنانچه فردی دچار ضایعه پوستی مشکوک به جذام باشد، پزشک نمونه کوچکی از ضایعه‌ی پوستی را بر می‌دارد تا آزمایش کند. به این کار «بیوپسی یا مثالبرداری» حرف های می‌بشود. پزشک این چنین امکان پذیر آزمایش «اسمیر پوستی» را نیز انجام دهد. در صورتی که فرد به جذام نوع پسی‌باسیلاری مبتلا باشد، در نتیجه‌ی آزمایش، باکتری مشاهده نمی‌بشود. اما اگر فرد به جذام نوع مالتی‌باسیلاری مبتلا باشد، باکتری در نتیجه آزمایش قابل مشاهده خواهد می بود. 

فرد امکان پذیر به برای تشخیص نوع جذام به «تست پوستی لپرومین ( lepromin skin test )» نیاز داشته باشد. برای این آزمایش، پزشک مقادیر پایینی باکتری غیرفعال عامل جذام را زیر پوست (بازوی فرد) تزریق می‌کند. سپس محل تزریق را ۳ روز و ۲۸ روز سپس بازدید می‌کند تا عکس العمل فرد را نسبت به آن بازدید کند. در صورت ابراز عکس العمل، فرد امکان پذیر به جذام توبرکولوئید یا جذام مرزی مبتلا باشد. افرادی که به جذام مبتلا نیستند و یا به جذام لپروماتوز ابتلا دارند، هیچ واکنشی به این تست نخواهند داشت.

درمان بیماری جذام

جذام قابل درمان است. طی ۲۰ سال تازه، ۱۶ میلیون نفر مبتلا به جذام درمان شده‌اند. سازمان بهداشت جهانی برای همه‌ی افراد مبتلا به جذام درمان رایگان را در دسترس قرار داده است. در ایران نیز در اکثر مراکز بهداشتی درمانی، خدمات رایگان در دسترس بیمار جذامی قرار می‌گیرد.

برای درمان عفونت داروهای آنتی‌بیوتیک به کار می‌رود. طبق معمول پزشکان یک روال درمانی طویل‌زمان ۶ ماه تا ۱ ساله را به بیماران جذامی پیشنهاد می‌کنند. این چنین در موارد حاد جذام، فرد به دوره‌ی طویل‌تر مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک احتیاج دارد. با این حال، داروهای آنتی‌بیوتیک نمی توانند صدمه عصبی ناشی از بیماری جذام را درمان کنند. 

«درمان چند دارویی»، درمان رایج برای بیماری جذام است که در آن از ترکیبی از داروهای آنتی‌بیوتیک منفعت گیری می‌بشود. به این معنی که فرد باید طی روال درمانی دو نوع یا زیاد تر دارو را که زیاد تر داروهای آنتی‌بیوتیک می باشند مصرف کند. 

از مصرف خودسرانه هر گونه دارو بدون تجویز پزشک جدا خودداری کنید، هر دارویی بدون نسخه پزشک می‌تواند عوارض جدی در پی داشته باشد.

• جذام پسی‌باسیلاری: فرد دو داروی آنتی‌بیوتیک همانند «داپسون ( dapsone)» را هر روز و داروی «ریفامپیسین ( rifampicin)» را ماهی یکبار مصرف می‌کند. 
• مالتی‌باسیلاری: بیمار روزانه داروی آنتی‌بیوتیک «کلوفازیمین (clofazimine)» را علاوه بر «داپسون» به طور روزانه و «ریفامپین» را به طور ماهیانه مصرف کند. بیمار به زمان ۱ تا ۲ سال به روش چند دارویی درمان می‌بشود و بعد از آن بهبود خواهد یافت. 

این چنین امکان پذیر برای کنترل درد عصب و صدمه‌های مربوط به جذام داروهای ضدالتهابی نیز تجویز بشود. این داروها می‌تواند شامل داروهای ضدالتهابی استروئیدی همانند «پردنیزون (prednisone)» باشد.

پزشکان بعضی اوقات جذام را با «تالیدوماید (thalidomide)» درمان می‌کنند که یک داروی قوی سرکوب‌کننده دستگاه ایمنی بدن است و به درمان غده‌های پوستی ناشی از جذام پشتیبانی می‌کند. این چنین به‌خوبی دانسته می‌بشود که داروی تالیدومید جهت نقایص و اختلال‌های مادرزادی حاد و تهدید کننده زندگی می‌بشود. به این علت مصرف آن در طی دوران بارداری برای زنان ممنوع است. 

عوارض بیماری جذام

در صورتی که بیماری جذام بدون درمان رها بشود، می‌تواند صدمه‌های دائمی و جبران‌ناپذیری را به پوست، اعصاب، دست و پا و چشم داخل کند.

عوارض جذام می‌تواند شامل موارد زیر باشد که عبارت هستند از:

• نابینایی یا گلوکوم (آب سیاه)
• التهاب عنبیه
• ریزش مو
• ناباروری
• ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞﻫﺎی ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﻋﻼج (شامل غده‌ها و ضایعات پوستی دائمی)
• اختلال نعوظ و ناباروری در مردان
• نارسایی کلیه
• ضعف عضلانی که تبدیل حالت اصطلاحا «دست پنجه‌ای» یا ناتوانی در خم کردن انگشتان دست و پاها می‌بشود. 
• صدمه دائمی به بافت نازکِ داخل بینی که می‌تواند به خون‌دماغ یا گرفتگی مزمن بینی منجر بشود. 
• صدمه دائمی به اعصاب محیطی دست و پا 

صدمه عصبی می‌تواند تبدیل از دست دادن حس لامسه در دست و پا بشود. فردی که دچار صدمه‌های عصبی جذام شده امکان پذیر در زمان بریدگی، سوختگی یا دیگر صدمه‌های دست و پا هیچ چیزی را حس نکند.

آیا می‌توان از جذام جلوگیری کرد؟

اکنون بهترین و موثرترین راه برای پیشگیری از ابتلا به جذام، جلوگیری از تماس با قطرات تنفسی بینی و دهان بیماران جذام است. درمان مناسب بیماران با داروهای آنتی‌بیوتیک علتپیشگیری از سرایت بیماری از فرد بیمار به سایرین می‌بشود. افرادی که همراه با بیماران جذامی که درمان نشده‌اند زندگی می‌کنند، تقریبا تا ۸ برابر بیشتر از سایرین گمان ابتلا به این بیماری را دارند. به نظر پژوهشگران اعضای خانواده یا نزدیکان در معرض تماس با قطره‌های عفونی می باشند. در حالی که جذام ارثی نیست، اما پژوهش‌های تازه نشان داده که ژنتیک امکان پذیر در توانایی ابتلا به این بیماری نقش داشته باشد. 

تعداد بسیاری در سراسر دنیا در معرض بیماری جذام قرار دارند، اما چنانچه قبلا حرف های شد، این بیماری چندان واگیردار نیست. پژوهشگران نظر دارند که زیاد تر روبه رو‌ها با بیماری تبدیل ابتلای فرد نمی‌بشود و پژوهش‌های زیاد تر نیز نشان داده که توانایی ابتلا به بیمار تا حدی به ژنتیک خودِ فرد بستگی دارد. در کشورهای صنعتی همانند آمریکا، سالانه بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ مورد تازه ابتلا به جذام تشخیص داده می‌بشود که زیاد تر آن‌ها با سفر به کشورهای خارجی با عامل بیماری در تماس بوده‌اند. 

اکثر موارد بیماری جذام در دنیا در نواحی گرمسیر یا نیمه گرمسیر همچون برزیل، هند و اندونزی ابراز اشکار می‌کند. در ایران نیز آمار مبتلایان به بیماری جذام کمتر از ۵۰ نفر گزارش شده است.

سازمان بهداشت جهانی نیز گزارش داده است که سالانه ۵۰۰ هزار تا ۷۰۰ هزار مورد تازه بیماری جذام در سراسر جهان تشخیص داده می‌بشود. این چنین این سازمان اظهار کرده که از سال ۱۹۸۵ تا بحال، نزدیک به ۱۶ میلیون مورد ابتلا به بیماری جذام درمان شده‌اند. 

هیچ واکسنی برای پیشگیری از بیماری جذام حاضر نیست. با این حال، گزارش‌هایی در دست است که مشخص می کند منفعت گیری از «واکسن ب.ث.ژ (سل)» به تنهایی یا به همراه باکتری‌های کشته‌شده‌ی عامل جذام می‌تواند از فرد در روبه رو ابتلا به این بیماری محافظت کرده، به پاک‌سازی و بهبود عفونت یا کوتاهی دوره‌ی درمان پشتیبانی رساند. حیواناتی همانند شامپانزه، میمون مانگابی و آرمادیلو به ندرت بیماری جذام را به انسان منتقل می‌کنند. با این وجود، در صورت روبه رو با این چنین حیواناتی در طبیعت، تماس نزدیک با آن‌ها پیشنهاد نمی‌شد. این چنین این حیوانات امکان پذیر عامل انتشار کردن دیگر عفونت‌ها نیز باشند. 

منبع:

webmd

medicinenet