نوشته و ویرایش شده توسط مجله ی مستطیل زرد
پلاکت خون بالا نشانه چیست؟ مقدار پلاکت در آزمایش خون چطور اشکار می‌بشود؟ در این مقاله به بازدید کامل علل و عوامل موثر بر ترومبوسیتوز و راه درمان آن می‌پردازیم؛ با ما همراه باشید.
آنچه در این مقاله می‌خوانیم:
بیماری ترومبوسیتوز یا پلاکت خون بالا، عارضه‌ای است که در آن تشکیل پلاکت‌های خون بیشتر از حد عادی است. پلاکت‌ها یکی از اجزای سلولِ خون می باشند که در مغز استخوان به همراه دیگر سلول‌های خونی ساخته خواهد شد.
پلاکت‌ها با عبور از رگ‌ها به هم می‌چسبند که به آن لخته شدن خون حرف های می‌بشود. لخته شدن، از اساسی‌ترین اقداماتی است که بدن برای جلوگیری از خونریزی در رگ‌های صدمه دیده انجام می‌دهد. به پلاکت، ترومبوسیت نیز حرف های می‌بشود و به همین ترتیب به لخته خون نیز «ترومبوز» حرف های می‌بشود.
آخرین مطالب
- شفافیت در بازار معامله های مسکن از طریق سامانه املاک واسکان_مستطیل زرد
- معارفه همه بیماری های ریه + راه حلهای پشگیری و درمان انواع آن_مستطیل زرد
- استارتاپ آمریکایی مدعی ساخت چوبی مقاومتر از فولاد است_مستطیل زرد
- ژل دارویی تازه می‌تواند عفونت گوش میانی را در ۲۴ ساعت درمان کند_مستطیل زرد
- چرا به حساسیت فصلی تابستان مبتلا میشویم؟ + راه حلهای درمان آن_مستطیل زرد
ترومبوسیتوز اساسی چیست؟
وقتی که علت پلاکت بالای خون اشکار نباشد به آن بیماری «ترومبوسیتوز اساسی (Essential thrombocythemia)» یا «تشکیل بیش ازحد پلاکت» حرف های می‌بشود. از این بیماری بعضی اوقات اوقات به نام «ترومبوسیتوز بنیادی» یا «ترومبوسیتمی اولیه» نیز یاد می‌بشود.
این بیماری هنگامی ابراز اشکار می‌کند که سلول‌های معیوب مغز استخوان، پلاکت‌های بالایی را تشکیل کنند. مغز استخوان بافت اسفنجی مانندی در حفره استخوانی است. سلول‌های مغز استخوان حاوی سلول‌های بنیادی می باشند که به گلبول‌های قرمز، سفید و پلاکت‌ها تبدیل خواهد شد. تا این مدت به لحاظ علمی، علت تشکیل بیشتر از حد پلاکت خون به درستی اشکار نیست.
در بیماری ترومبوسیتوز اساسی، تعداد بالای پلاکت امکان پذیر خود به تنهایی یا به همراه دیگر اختلالات سلول‌های خونی ابراز اشکار کند. با این حال، ترومبوسیتوز اساسی چندان شایع نیست.
علل ترومبوسیتوز اساسی چیست
همان گونه که گفتیم در ترومبوسیتوز اساسی سلول‌های بنیادی معیوبِ مغز استخوان، پلاکت بیشتر از حد بسیاری را تشکیل می‌کنند. علت این مشکل نیز تا این مدت به لحاظ پزشکی و علمی کاملا اشکار نشده است. هنگامی که مشکل پلاکت بیشتر از حد، بدون تأثیر دیگر عوامل و اختلالات سلول‌های خونی رخ دهد به آن ترومبوسیتوز اساسی می‌گویند.
یک نوع نادر از این بیماری نیز امکان پذیر ارثی باشد. یعنی بیماری از طریق ژن‌های والدین به فرزندان منتقل بشود. در موارد فرد دیگر نیز امکان پذیر که یک جهش ژنی علتابراز پلاکت خون بالا در فرد بشود.
در بیماری ترومبوسیتوز اساسی، علاوه بر این که مغز استخوان پلاکت‌های بسیاری تشکیل می‌کند، خود پلاکت‌ها نیز معیوب می باشند که امکان پذیر در صورت نارسایی علتلخته شدن خون یا خونریزی در فرد شوند.
در همین حال، گمان دارد خونریزی در فرد به علت بیماری به نام «فون‌ویلبراند (vWD)» نیز ابراز اشکار کند. این عارضه روی لخته شدن خون تأثیر می‌گذارد و صدمه‌دیدگی مغز استخوان برای زمان طویل امکان پذیر علتابراز آن بشود.
ترومبوسیتوز واکنشی یا ثانوی چیست؟
هنگامی که یک بیماری یا علل دیگر علتتولید بیشتر از حد پلاکت در خون شوند کلمه پزشکی «ترومبوسیتوز» به کار می‌رود. به این بیماری «ترومبوسیتوز واکنشی یا ثانوی (Secondary or reactive thrombocytosis)» حرف های می‌بشود. ترومبوسیتوز ثانویه از ترومبوسیتوز اساسی شایع‌تر است.
در اکثر اوقات، در این بیماری پلاکت خون بالا هیچ علائم و نشانه‌ای ندارد. همین‌طور به ندرت پیش می‌آید که در بیماری علائم جدی یا وخیمی همانند لخته شدن خون و خونریزی ابراز اشکار کند. اما در روبه رو، افرادی که به ترومبوسیتوز اساسی مبتلا می باشند، علائم بیشتری را توانایی می‌کنند.
زیاد تر بخوانید: جواب به ۱۰ سوال رایج درمورد پلاکت خون
اکثر افرادی که مبتلا به ترومبوسیتوز اساسی می باشند، عمر طبیعی دارند. دیگر افرادی که این بیماری را دارند امکان پذیر برای درمان به دارو یا دیگر درمان ها نیاز داشته باشند. زیاد تر افرادی که ترومبوسیتمی اولیه دارند، طول عمر طبیعی خود را پشت سر می‌گذارند. اما دورنمای درمان بیماری ترومبوسیتوز ثانوی به علل آن بستگی دارد.
علت ترومبوسیتوز ثانویه چیست
این عارضه در حالتی ابراز اشکار می‌کند که بیماری یا علل فرد دیگر علتپلاکت خون بالا در فرد بشود. به گفتن مثال، ۳۵ درصد از افرادی که پلاکت خون بالا دارند، مبتلا به سرطان نیز می باشند که زیاد تر موارد این نوع سرطان‌ها را سرطان ریه، دستگاه گوارش، پستان، تخمدان و غدد لنفاوی (لنفوم) راه اندازی می‌دهد.
بعضی اوقات‌اوقات پلاکت خون بالا اولین نشانه‌ی ابراز سرطان در فرد است.
دیگر بیماری‌ها یا عللی که می‌توانند علتپلاکت خون بالا شوند عبارت هستند از:
- کم‌خونی فقر آهن (کم‌خونی ناشی از افتآهن)
- کم‌خونی همولیتیک (کم‌خونی ناشی از همولیز یا تخریب گلبول‌های قرمز)
- کارکرد ناقص طحال یا عدم وجود طحال (به علت عمل جراحی برداشتن طحال یا اسپلنکتومی)
- بیماری‌های التهابی یا عفونی همانند بیماری بافت همبند، بیماری التهابی روده و سل
- عکس العمل بدن به برخی داروها
برخی بیماری‌ها و علل دیگر نیز می‌تواند علتپلاکت خون بالا برای زمان زمان مقداری بشود. مثالهایی از این علل شامل موارد زیر خواهد شد:
- بهبودی از خونریزی زیاد شدید
- بهبودی از پلاکت خون زیاد کم که می‌تواند ناشی از مصرف بی‌رویه الکل و افتویتامین ب۱۲ و یا فولیک اسید باشد
- عفونت حاد (مختصر زمان) یا التهاب
- عکس العمل بدن به برخی فعالیت‌های جسمی
نشانه‌ها، علائم و مشکلات پلاکت خون بالا
افراد مبتلا به ترومبوسیتمی و ترومبوسیتوسیز امکان پذیر علائم و نشانه مشخصی نداشته باشند. این بیماری‌ها امکان پذیر تنها سپس از دادن آزمایش خون اشکار بشود. با این همه افراد مبتلا به ترومبوسیتمی اولیه بیشتر از افراد مبتلا به ترومبوسیتوسیز ثانویه علائم خاص این بیماری را نشان خواهند داد.
علائم تعداد پلاکت خون بالا با لخته خون و خونریزی غیرطبیعی مرتبط است. این علائم شامل ضعف و خستگی، خونریزی، سردرد، سرگیجه، درد سینه و حس گزگز در دست و پا است.
در ترومبوسیتمی اولیه امکان راه اندازی لخته‌های خونی در مغز، دست‌ها و پاها وجود دارد. با این همه امکان راه اندازی این لخته‌ها در باقی نقاط بدن هم‌چون قلب و روده کوچک هم وجود دارد. لخته‌های خونی در مغز در نهایت امکان پذیر علتسردردهای مزمن و سرگیجه بشود. در موارد شدیدتر حتی امکان ابراز سکته مغزی هم وجود دارد.
برای دریافت کتابچه پلاکت خون، فرم زیر را پر کرده و کتابچه را در ایمیل خود دریافت کنید:
لخته‌های خونی در رگ‌های کوچک دست‌ها و پاها علتبی حسی و قرمزی آن‌ها خواهد شد. در مواردی درد و سوزش ناحیه کف دست هم مشاهده شده است. برخی از علائم و نشانه‌های تشکیل لخته‌های خونی عبارت هستند از:
- تغییرات در گفتار و آگاهی و تحول ناگهانی خلق‌وخو
- تشنج
- حس ناراحتی بالاتنه در یک یا دو بازو، گردن، فک، کمر یا شکم
- حس تنگی نفس و حالت تهوع
در زنان باردار اگر لخته خونی در جفت تشکیل بشود، علتسقط جنین خواهد شد. هم‌این چنین لخته خونی در جفت می‌تواند در تکامل جنین هم اثرگذار باشد. امکان راه اندازی لخته‌های خونی در زنان مبتلا به ترومبوسیتمی و ترومبوسیتوسیز که قرص ضدبارداری مصرف می‌کنند بیشتر از سایرین است. افزایش سن، دیابت، سختی خون بالا و سیگار کشیدن خطر راه اندازی لخته‌های خونی را افزایش می‌دهد.
خونریزی
بیشتر از همه افرادی با تعداد پلاکت بالاتر از یک میلیون پلاکت در هر میکرولیتر خون دچار خونریزی خواهد شد. نشانه‌های خونریزی شامل خون دماغ شدن، کبود شدن نفاط گوناگون بدن، خونریزی از دهان یا لثه یا وجود خون در مدفوع است.
با این همه خونریزی بیشتر در تعداد کم پلاکت خون اتفاق می‌افتد. راه اندازی لخته‌های خونی در ترومبوسیتوسیز و ترومبوسیتمی در نهایت می‌تواند علتمصرف همه پلاکت‌ها بشود. در این موقعیت اگر خراش و یا آسیبی در بدن به وجود بیاید، پلاکت کافی برای راه اندازی لخته خون و ترمیم دیواره صدمه‌دیده رگ‌های خونی وجود نخواهد داشت.
زیاد تر بخوانید: افت پلاکت خون به چه علت‌هایی اتفاق می‌افتد
علت دیگر وقوع خونریزی در افرادی با تعداد پلاکت زیاد بیماری فون‌ویلبراند است. در این فرایند راه اندازی لخته خون تحت تاثییر قرار می‌گیرد. در موارد نادر ترومبوسیتمی اولیه، سلول‌های معیوب مغز استخوان علتابراز لوسمی یا سرطان خون خواهد شد.
تشخیص پلاکت خون بالا
پزشک بر پایه معاینه فیزیکی، سابقه پزشکی و بازدید نتایج آزمایشهای گوناگون می‌تواند تشخیص دهد که فرد به ترومبوسیتمی یا ترومبوسیتوسیز مبتلا است. برای تشخیص درست بیماری احتمالا بهتر باشد که فرد به یک پزشک هماتولوژیست مراجعه کند، این تخصص پزشکی به طور خاص بیماری‌های خونی را بازدید و درمان خواهد کرد.
بازدید سابقه پزشکی بیمار
پزشک در رابطه عواملی که تعداد پلاکت‌های خون را تحت تاثییر قرار می‌دهد از بیمار سوال می‌پرسد:
- هیچ گونه عمل جراحی و یا پیوند خون انجام داده اید؟
- آیا به تازگی به عفونتی مبتلا شده و یا واکسن خاصی را دریافت کرده‌اید؟
- چه داروهای مصرف می‌کنید؟
- رژیم غذایی شما چطور است و در طول روز چه مقدار الکل مصرف می‌کنید؟
- آیا در خانواده شما فردی با تعداد بالای پلاکت‌ها خون وجود دارد؟
معاینه فیزیکی بیمار
پزشک با معاینه نشانه‌ها وجود لخته خون یا خونریزی را بازدید خواهد کرد. پزشک علائم و نشانه‌های ترمبوسیتومی و ترومبوسیتوسیز را هم بازدید خواهد کرد.
وقتی می‌توان به تشخیص دقیق ترمبوسیتومی اولیه رسید که همه عوامل احتمالی تعداد بالای پلاکت‌های خون شناسایی شوند. برای مثال پزشک معالج امکان پذیر آزمایش‌هایی برای تشخیص سرطان انجام دهد. اگر دیگر بیماری‌ها و فاکتورها علتبالا رفتن تعداد پلاکت‌های خون شده باشند، فرد به ترومبوسیتوسیز ثانویه مبتلا است.
تست‌های تشخیصی پلاکت خون بالا
پزشک به گمان زیادً یک یا چند عدد از این آزمایش‌ها را تجویز خواهد کرد:
- آزمایش شمارش کامل خون (A complete blood count): در این آزمایش سطح سلول‌های خونی اندازه گرفته می‌بشود. در این آزمایش مقدار مقداری از خون فرد گرفته می‌بشود. این آزمایش به خوبی مشخص می کند که مقدار پلاکت‌های خون شما چه اندازه است.
زیاد تر بخوانید: آزمایش خون و فاکتورهایی که در آن بازدید می‌بشود
- آزمایش لام خون محیطی (blood smear): از این آزمایش برای بازدید حالت پلاکت‌ها منفعت گیری می‌بشود. در این آزمایش یک قطره از خون فرد بر روی لام شیشه‌ای قرار داده شده و سپس زیر میکروسکوپ بازدید می‌بشود.
- آزمایشهای مغز استخوان: این آزمایش‌ها برای بازدید سلامت مغز استخوان انجام می‌بشود. همان‌گونه که حرف های شد مغز استخوان مسئول تشکیل سلول‌های خونی از جمله پلاکت‌ها است.
دو نوع آزمایش مغز استخوان انجام می‌بشود اسپیریژن (aspiration) و مثالبرداری (biopsy)
آسپیریژن برای بازدید این که آیا مغز استخوان پلاکت بسیاری تشکیل می‌کند یا خیر انجام می‌بشود. در این آزمایش به پشتیبانی یک سوزن مقداری از مایع مغز استخوان از بدن خارج شده و سپس زیر میکروسکوپ بازدید خواهد شد. در مثالبرداری قسمتی از بافت مغز استخوان خارج شده و در زیر میکروسکوپ بازدید خواهد شد. در ترومبوسیتمی و ترومبوسیتوسیز مغز استخوان بیشتر از حالت معمول پلاکت خواهد ساخت.
- آزمایشهای دیگر: پزشک می‌تواند آزمایشهای فرد دیگر انجام دهد و یا فاکتورهای ژنتیکی دخیل در این عارضه را مورد بازدید قرار دهد.
درمان پلاکت خون بالا یا درمان ترومبوسیتوز اساسی
بیماری ترومبوسیتوز اساسی اکنون نسبت به قبل، عوارض کمتری دارد و چشم‌انداز درمان و بهبودی این بیماری نیز خوب است. افراد مبتلا به این بیماری تا وقتی که بیماری پایدار نباشد و علائمی توانایی نکنند نیاز به درمان خاصی ندارند.
مصرف آسپرین امکان پذیر به افرادی که خطر لخته شدن خون را دارند پشتیبانی کند. آسپرین از داروهایی است که علترقیق شدن خون می‌بشود. با این حال، بهتر است حتما پیش از مصرف آسپرین با پزشک مشورت کنید، چرا که در برخی موارد مصرف این دارو علتخونریزی می‌بشود
آسپرین عوارض جانبی بسیاری برای جنین ندارد، به این علت زیاد تر برای زنان باردار مبتلا به ترومبوسیتوز اساسی تجویز می‌بشود. برخی از مبتلایان به این بیماری امکان پذیر نیاز داشته باشند برای افت پلاکت خون خود از دارو یا راه حلهای درمانی دیگر منفعت‌مند شوند.
داروهای کاهنده پلاکت خون
در صورتی که فرد دارای شرایط خاص باشد برای افت پلاکت خون خود به مصرف دارو نیاز دارد. از جمله:
- سابقه لخته شدن خون یا خونریزی
- درگیری با علل خطرناک بیماری‌های قلبی و عروقی همانند کلسترول بالای خون، سختی خون بالا یا دیابت
- سن بالای ۶۰ سال
- پلاکت بیشتر از ۱ میلیون در هر میکرولیتر خون
افرادی که دارای پلاکت خون بالا می باشند این داروها را باید مادام العمر مصرف کنند.
هایدروکسی کربی ماید (Hydroxycarbamide)
این داروی کاهنده پلاکت خون برای درمان انواع سرطان و دیگر بیماری‌های زیاد جدی تجویز می‌بشود. هم‌اکنون هایدروکسی کاربیماید به همراه آسپرین برای درمان ترومبوسیتوز اساسی و افرادی که دچار لخته شدن خون می باشند تجویز می‌بشود.
آناگریلاید (Anagrelide)
از این دارو نیز برای افت تعداد پلاکت در افرادی با پلاکت خون بالا منفعت گیری می‌بشود. اما تحقیقات علمی گوناگون نشان داده است که هایدروکسی کاربیماید در قیاس با آناگریلاید نتایج بهتر و مثمرثمرتری برای بیماران در پی داشته است. آناگریلاید برخی عوارض جانبی نیز دارد که شامل تجمع مایعات در بدن، تپش قلب، تنگی نفس، نارسایی قلبی و سردرد می باشند.
اینترفرون آلفا (Interferon alfa)
این دارو نیز تعداد پلاکت‌های خون را افت می‌دهد. اما برای ۲۰ درصد بیماران عوارض جانبی این دارو غیر قابل تحمل است. عوارض جانبی مصرف اینترفرون آلفا برای افراد گوناگون متفاوت است، اما عمده بیماران عوارضی از جمله سندرم شبه آنفلوانزا، افت اشتها، حالت تهوع، اسهال، تشنج، کج خلقی و خواب آلودگی را توانایی می‌کنند.
این دارو از آنجایی که زیان کمتری نسبت به داروهای هایدروکسی کاربیماید و آناگریلاید دارد عموما برای زنان باردار مبتلا به ترومبوسیتوز اساسی تجویز می‌بشود.
درمان ترومبوسیتوز ثانویه
ترومبوسیتوز ثانویه با رفع کردن عللی که علتابراز آن شده‌اند درمان می‌بشود. افرادی که به ترومبوسیتوز ثانویه مبتلا می باشند، طبق معمول به داروها و دیگر راه حلهای کاهنده پلاکت خون نیاز ندارند. در واقع، برخلاف ترومبوسیتوز اساسی، تعداد پلاکت خون این دست بیماران در سطح عادی است. علاوه بر این، ترومبوسیتوز ثانویه کمتر از ترومبوسیتوز اساسی علتابراز مشکلات جدی مرتبط به لخته شدن خون و خونریزی می‌بشود.
پلاکت فرزیس چیست؟
پلاکت فرزیس (Plateletpheresis) یا جداسازی پلاکت از خون به روش فرزیس، روشی برای افت زیاد سریع تعداد پلاکت‌های خون است.
این روش در موارد اضطراری به کار برده می‌بشود. به گفتن مثال، اگر فرد به علت ترومبوسیتوز اساسی دچار سکته شده باشد، امکان پذیر نیاز به این روش داشته باشد.
در روش پلاکت فرزیس، خون از طریق تزریق داخل وریدی که به یک لوله متصل است از رگ‌های خونی برداشته می‌بشود. سپس به وسیله دستگاه پلاسما فرزیس پلاکت‌ها از خون جداسازی خواهد شد و خون باقی‌مانده به رگ‌ها بازگردانده می‌بشود. امکان پذیر به یک یا دو بار پلاکت فرزیس برای افت پلاکت‌های خون به سطح مورد نیاز احتیاج باشد.
زندگی با پلاکت خون بالا
افرادی که دارای پلاکت خون بالا می باشند بهتر است موارد زیر را انجام بدهند:
- مراقبت‌های پزشکی دائم
- کنترل عوامل خطر لخته شدن خون. به گفتن مثال، ترک سیگار و تحول در سبک زندگی و فعالیت‌های دیگر برای افت خطر کلسترول بالای خون، سختی خون بالا و دیابت
- نظارت بر علائم و نشانه‌های لخته شدن خون و خونریزی
- مصرف همه داروهای تجویزشده مطابق دستورالعمل‌های پزشک
در صورتی که فرد از داروهای کاهنده پلاکت خون منفعت گیری می‌کند، قبل از هر نوع عمل جراحی یا مراجعه به دندان‌پزشکی، بهتر است شرایط خود را به خبر پزشک یا دندان‌پزشک رساند. داروهای رقیق‌کننده خون امکان پذیر طی عمل جراحی یا در زمان ترمیم دندان در مطب دندان‌پزشکی علتافزایش خونریزی شوند.
علاوه بر این، داروهای رقیق‌کننده خون امکان پذیر علتخونریزی داخلی در فرد شوند. علائم خونریزی داخلی شامل کبودی، مشاهده خون در مدفوع، ادرار به رنگ قرمز یا صورتی، افزایش خونریزی در دوران قاعدگی، خونریزی لثه و خونریزی بینی خواهد شد. بهتر است در صورت ابراز هر کدام از این علائم سریع به پزشک مراجعه کنید.
از مصرف داروهای مسکن بدون نسخه پزشکی همانند ایبوپروفن (Ibuprofen) خودداری کنید. این داروها امکان پذیر خطر خونریزی در معده یا روده را افزایش داده و تاثییر آسپرین را کم کنند. در همین حال، باید دقت داشت که داروهای سرماخوردگی، مسکن و دیگر داروهای بدون نسخه امکان پذیر حاوی ایبوپروفن باشند.
Platelet در آزمایش خون چیست؟
تعداد پلاکت‌ها (Platelet Count) در آزمایش خون در برابر عبارت Platelet ذکر می‌بشود. سطح عادی پلاکت‌های خون بین ۱۵۰ هزار تا ۴۵۰ هزار پلاکت در هر میکرولیتر خون است. در صورتی که مقدار پلاکت خون شما خارج از این محدوده می بود؛ بهتر است برای تشخیص علت آن به پزشک مراجعه کنید.
برای دریافت اطلاعات زیاد تر راجع به پلاکت خون و هرآنچه که ملزوم است در این باره بدانید، می‌توانید «کتابچه پلاکت خون» را که توسط تیم تحریریه مجله دکتردکتر تهیه شده است دانلود کنید.
منبع های:
دسته بندی مطالب
